علم بدون عقل عملی، به جهالت می‌انجامد

به گزارش خبرگزاری مهر، جلسه هفتگی درس اخلاق آیت‌الله جوادی آملی، در مسجد اعظم قم با حضور اقشار مختلف مردم برگزار شد.

آیت‌الله جوادی آملی در ادامه شرح کلمات قصار نهج‌البلاغه، با اشاره به کلام نورانی ۱۸۱ امیرالمؤمنین (ع) اظهار کرد: حضرت در این حکمت می‌فرماید: «ثَمَرَةُ التَّفْرِیطِ النَّدَامَةُ، وَثَمَرَةُ الْحَزْمِ السَّلَامَةُ»، ثمره تفریط و کوتاهی ندامت است و ثمره حزم و دور اندیشی، سلامت! انسان نباید کاری را بدون اندیشه، تدبیر و دور اندیشی انجام دهد، چرا که رفتار فردی او با جامعه مرتبط است و هر تصمیم شخصی در نظام اجتماعی تأثیرگذار خواهد بود.

وی با تبیین جایگاه عقل نظری و عقل عملی، افزود: عقل نظری مسئول اندیشه‌ورزی و تشخیص حق از باطل است، در حالی که عقل عملی عهده‌دار تصمیم‌گیری و اراده است؛ و این دو دستگاه از هم جدا هستند و تنها روح قوی و نفس انسانی و ایمان الهی است که این قوا را هماهنگ می‌کند تا مسیر زندگی انسان درست پیش برود.

استاد سطوح عالی حوزه ادامه داد: جهاد درونی آن است که انسان، قوا و نیروهای درونی خود را بشناسد، وظیفه‌ی هر یک را بفهمد و آن‌ها را هماهنگ سازد تا تصمیمی درست و عمل صالح از او صادر گردد.

آیت‌الله جوادی آملی عنوان کرد: کارهایی که در حوزه و دانشگاه انجام می‌شود، در حوزه عقل نظری است و هدف آن جهل‌زدایی در برابر علم است؛ اما کار مربیان اخلاق و مصلحان اجتماعی، در قلمرو عقل عملی قرار دارد و به «جهالت‌زدایی» می‌پردازند.

وی تأکید کرد: جهالت، در تصمیم‌گیری‌ها و رفتارهای عملی انسان بروز می‌کند، مانند اداره جامعه و شئون زندگی؛ در حالی‌که جهل، مربوط به ندانستن علمی است.

این مرجع تقلید با اشاره به روایت نورانی «رُبَّ عَالِمٍ قَدْ قَتَلَهُ جَهْلُهُ، وَ عِلْمُهُ مَعَهُ لَا یَنْفَعُهُ»، گفت: بسیاری از افراد از نظر علمی باسوادند، اما در عمل گرفتار جهالت‌اند و در تصمیم‌سازی‌های خود عاقلانه رفتار نمی‌کنند. از این‌رو انسان باید چنان زندگی کند که کارگاه تصمیم‌سازی درونی‌اش بر اساس عقل و تقوا عمل کند و تصمیم‌گیرنده فقط از آن تبعیت نماید؛ علم به تنهایی کافی نیست؛ بسیاری از دانایان در اثر نداشتن عقل عملی و تصمیم‌گیری صحیح، گرفتار جهالت در رفتار می‌شوند.

وی بیان کرد: ثمره‌ی علم زمانی حاصل می‌شود که با عقل عملی پیوند یابد و اندیشه‌ورزی به تصمیم‌سازی و سپس تصمیم‌گیری منتهی گردد.

آیت‌الله جوادی آملی گفت: امیرالمؤمنین (ع) در حکمت ۴۸ نهج‌البلاغه فرمودند: «الظَّفَرُ بِالْحَزْمِ، وَ الْحَزْمُ بِإِجَالَةِ الرَّأْیِ، وَ الرَّأْیُ بِتَحْصِینِ الْأَسْرَارِ»، حزم یا همان دوراندیشی و تدبیر، امری ساده و بدیهی نیست؛ بلکه نیازمند اندیشه سازی و فرآیند تصمیم‌سازی حساب شده است. پیروزی در امور فردی و اجتماعی، زمانی محقق می‌شود که تصمیم‌ها بر پایه‌ی اندیشه‌سازی حساب‌شده، جمع‌آوری و تحلیل آرا باشد و اندیشه صحیح نیز به رازداری و حفظ اسرار است.

وی افزود: تا آرا و دیدگاه‌های مختلف با دقت بررسی و جمع‌بندی نشود، و تا اسرار و اطلاعات مهم در محدوده‌ی اهلش محفوظ نماند، تصمیم‌گیری‌های علنی و شتاب‌زده نه تنها به نتیجه نمی‌رسد، بلکه مایه‌ی زیان و پشیمانی خواهد شد.

آیت‌الله جوادی آملی در پایان یادآور شد: کسی که اهل تفریط باشد و بدون تدبیر اقدام کند جز پشیمانی بهره‌ای نخواهد برد، و آن‌که اهل حزم، دوراندیشی و اندیشه باشد، از سلامت و پیروزی برخوردار خواهد شد.